Karotenoidy
naturalne przeciwutleniacze
Autor: Jabłońska Klaudia dietetyk kliniczny
Karotenoidy to grupa związków należąca do grupy terpenów. Są to związki o barwie żółte, pomarańczowe i czasem fioletowe. Ze względu na swoje właściwości lipofilne są też zwane lipochromami.
Karotenoidy można podzielić na dwie grupy:
-karoteny typu węglowodorów:
beta -karoten
pomidor, marchew, papryka, bataty, dynia, morele, szpinak, sałata, zielona pietruszka, kapusta włoska,
likopen, kapsantyna
pomidor, czerwony grejpfrut,
-ksantofile, pochodne zawierajace tlen:
zaksantyna
kukurydza, dzika róża, brokuł, brukselka,
luteina
marchew, kukurydza, brzoskwinia, ziele pokrzywy, ziele lucerny,
beta-kryptoksantyna
dynia piżmowa, papaja, słodka czerwona papryka, mango, pomarańcze.
Właściwości karotenoidów
Są to związki, które charakteryzują się właściwościami przeciwutleniającymi, uczestniczą w wymianie tlenu singletowego, rodników nadtlenkowych oraz absorbują światło niebieskie. Według raportu Amerykańskiego Instytutu Badań nad Rakiem oraz Światowej Fundacji Badań nad Rakiem produkty zawierajace te związki wykazują profilaktyczne działanie w stosunku do nowotworów krtani, gardła, jamy ustnej i płuc. Aktywność związków biologicznych karotenoidów to m.in. wpływ na komunikację międzykomórkową, modulacje hormonalną i immunologiczna oraz detoksykacja kancerogenów. Spożywanie tych związków wywiera mechanizm prewencyjny wobec chorób nowotworowych, sercowo- naczyniowych, osteoporozy i innych chorób przewlekłych.
Beta karoten
Do wchłaniania karotenoidów konieczna jest obecność tłuszczów. Zapotrzebowanie dzienne na beta-karoten to 6 mg. Z beta-karotenu powstaje witamina A, aby powstało 0.8 mg witamina A, potrzebujemy 4.8 mg beta-karotenu. Dawka ponad 30 mg beta karotenu powoduje zażółcenie skóry, które po jej odstawieniu znika.
Likopen
Stabilna formą jest izomer trans, ale podczas ogrzewania powstaje izomer cis . W świeżych produktach likopen występuje w 95 % w formie trans, natomiast poddany ekspozycji na światło i ogrzewanie zmienia się w formę cis, której biodostępność w organizmie człowiek jest wyższa. Dlatego organizm jest w stanie więcej przyswoić likopenu z przetworzonych produktów, niż ze świeżych. Biodostępność likopenu w połączeniu z beta-karotenem jest wyższa, niż samego likopenu.
Czerwone pomidory zawierają około 3-5 mg likopenu w 100 g pomidorów, w skórce jest 3-5 razy wyższe stężenie likopenu niż w miąższu.
Likopen jest silnym antyoksydantem, silniejszym niż beta karoten i alfa-tokoferol. Likopen chroni tłuszcze przed utlenianiem i przeciwdziała uszkodzeniom DNA. Jego działanie ochronne polega na działaniu przeciwmiażdżycowym i przeciwnowotworowym.
Zeaksantyna
Zeaksantyna wykazuje silne właściwości antyoksydacyjne, które chronią komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników tlenowych i zapobiegają uszkodzeniom oksydacyjnym. Jest to istotne w leczeniu i profilaktyce wielu chorób przewlekłych. Wspiera pracę układu krążenia i działa przeciwzapalnie. Poprawia pamięć i funkcje poznawcze, zmniejsza ryzyko występowania udarów, czy chorób układu sercowo-naczyniowego. Wykazując aktywność przeciwutleniającą i ochronną na komórki, zeaksantyna opóźnia procesy starzenia się i przyspiesza odnowę naskórka. Zeaksantyna jest składnikiem niezbędnym do zachowania prawidłowego funkcjonowania narządu wzroku.
Luteina
Luteina bogatym źródłem luteiny jest szpinak, glony i chlorella. Jest to główny karotenoid w plamce żółtej siatkówki oka. Nie została ustalona dawka dzienna, ale luteina może być pomocna dla kierowców i osób pracujących przy komputerze.
Astaksantyna
Astaksantyna to czerwony barwnik, występujący w morskich organizmach np. pancerzach homara, krewetkach oraz w łososiu. Ma zdolność wymiatania rodników i tlenu singletowego o 50 razy większą niż beta-karoten. Pochłania światło UV, pomaga w zwalczaniu stresu oksydacyjnego, zwiększa zdolność do wysiłku, powodując zwiększone zużycie tlenu.
Beta-kryptoksantyna
Beta-kryptoksantyna jest powszechnym karotenoidem występującym w owocach oraz w ludzkiej krwi i tkankach. Pokarmy bogate w beta-kryptoksantynę to mandarynki, persymony i pomarańcze. Beta-kryptoksantyna pełni kilka funkcji ważnych dla zdrowia człowieka, w tym rolę w obronie antyoksydacyjnej i komunikacji międzykomórkowej. Co najważniejsze, beta-kryptoksantyna jest prekursorem witaminy A, która jest niezbędnym składnikiem odżywczym potrzebnym dla wzroku, wzrostu, rozwoju i odpowiedzi immunologicznej.
Codzienna dieta bogata w związki z grupy karotenoidów tj. beta-karoten, likopen, zaksantynę, luteinę, beta-kryptoksantynę będzie wykazywać aktywność antyoksydacyjną wobec wolnych rodników i reaktywnych form tlenu. Stosowanie karotenoidów wraz z innymi witaminami wykazującymi potencjał antyoksydacyjny będzie chronić organizm przed tworzeniem blaszek miażdżycowych.
Uwaga!!!
Wprowadź do diety: marchew, pomidory, paprykę, bataty, pomarańcze, papaję, szpinak, zieloną pietruszkę, dynie, kukurydzę, morele, brzoskwinie, brokuły, brukselkę a na pewno nie zabraknie Ci karotenoidów :-)
Bibliografia:
- E. Sikorski , H. Staroszczyk: Chemia żywności 2. PWN Warszawa 2021.
- J. Gawęcki: Żywienie człowieka . Podstawy nauki o żywieniu 1. PWN Warszawa 2012
- 3.B.J. Burri: Beta- cryptoxanthin as a source of vitamin A. SCI 2014r.